1. Khởi đầu giản dị giữa đại ngàn

Ngày 03/10/2005, Ban Quản lý Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé được thành lập theo Quyết định 1019/QĐ-UBND tỉnh Điện Biên. Chỉ vỏn vẹn 4 cán bộ, một ngôi nhà cấp IV tạm bợ ở Chung Chải, vài bộ hồ sơ, và cả một không gian rừng rộng lớn phải quản lý.

Không xe chuyên dụng, không thiết bị đo đạc hiện đại, “bản đồ” lớn nhất lúc ấy chính là trí nhớ của những cán bộ ngày đêm bám rừng. Họ bước vào đại ngàn bằng đôi chân, bằng ý chí và trách nhiệm của những người tiên phong. Những chuyến tuần tra dài nhiều ngày, ngủ võng giữa rừng, vượt suối mùa lũ, dầm mình trong mưa rừng – đó là những viên gạch đầu tiên đặt nền cho chặng đường 20 năm sau này

2. Từng bước trưởng thành – lớn lên từ gian khó

Bước ngoặt đến vào năm 2009, khi Ban được kiện toàn trực thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, lực lượng nâng lên 11 người. Đây là giai đoạn đánh dấu sự chuyển dịch từ “giữ rừng bằng kinh nghiệm” sang “giữ rừng có tổ chức”.

Các trạm bảo vệ rừng tại Nậm Kè, Mường Nhé, Sín Thầu, Leng Su Sìn… lần lượt được dựng nên. Đó không chỉ là những mái nhà đơn sơ giữa núi rừng, mà là các điểm tựa của cả hệ thống quản lý rừng. Từ đây, mạng lưới tuần tra được mở rộng, công tác bảo vệ rừng được củng cố một cách bài bản hơn.

Cơ sở vật chất vẫn còn thiếu thốn, nhưng từng quy trình quản lý, từng trang sổ, từng cuộc họp giao ban tại cơ sở đã giúp công tác bảo vệ rừng dần chuyên nghiệp hóa. Những bản đồ vẽ tay được thay thế bằng bản đồ số; số liệu kiểm kê, theo dõi rừng từng bước được chuẩn hóa; lực lượng được đào tạo nghiệp vụ ngày càng bài bản

3. Chuyển mình mạnh mẽ, hướng đến chuyên nghiệp và hiện đại

Sự phát triển của đơn vị là quá trình tích lũy lâu dài, chứ không phải bước nhảy đột ngột. Và khi trụ sở làm việc 3 tầng cùng trạm Nậm Pố khang trang được đưa vào sử dụng, đó chính là kết tinh của cả một chặng đường vượt khó.

Cơ sở vật chất khang trang hơn giúp đơn vị mở rộng các hoạt động chuyên môn; công nghệ giám sát, theo dõi rừng được ứng dụng mạnh mẽ; đội ngũ cán bộ ngày càng được trẻ hóa và nâng cao trình độ. Những điều mà ngày đầu thành lập còn là ước mơ, thì nay đã trở thành nền tảng cho một mô hình quản lý rừng hiện đại, chủ động và minh bạch hơn.

4. Giữ rừng – giữ sự sống

Từ mốc 45.581 ha với độ che phủ 68,4% vào năm 2009, đến hôm nay Ban Quản lý Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé đã quản lý 46.730 ha, trong đó hơn 45.900 ha đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Những con số ấy không chỉ là thống kê đó là thước đo của sự bền bỉ, của hàng ngàn bước chân tuần tra, hàng trăm cuộc họp thôn bản, và vô số nỗ lực thầm lặng của những người gắn đời mình với rừng. Độ che phủ 77,3% là lời khẳng định mạnh mẽ nhất rằng những cánh rừng Mường Nhé đã và đang được hồi sinh, lớn lên từ chính sự kiên trì của những con người nơi cực Tây Tổ quốc.

Nếu như trước đây, bảo vệ rừng là nhiệm vụ của lực lượng chuyên trách, thì nay đã trở thành trách nhiệm và lợi ích chung của cả cộng đồng. Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng đã mang lại nguồn thu ổn định cho 28 bản vùng đệm những “tai mắt của rừng” giúp người dân gắn bó hơn với công tác tuần tra, báo cáo vi phạm, và gìn giữ rừng như gìn giữ nương rẫy của chính mình.

Nhờ sự chung tay ấy, nhiều năm liền Mường Nhé không xảy ra cháy rừng lớn; vi phạm lâm luật được kiềm chế và xử lý hiệu quả; những điểm nóng từng tồn tại nay đã dần được thu hẹp. Rừng được khoanh nuôi phục hồi, trồng thay thế có kế hoạch, giao đất giao rừng từng bước hoàn thiện hồ sơ pháp lý, tạo nền móng bền vững cho quản lý tài nguyên.

Không chỉ giữ được rừng, Mường Nhé còn giữ được cả sự phong phú của hệ sinh thái đặc hữu. Số lượng loài sinh vật được ghi nhận tăng lên qua các đợt giám sát; nhiều loài quý hiếm được bảo vệ tốt hơn; thảm thực vật được phục hồi, tạo sinh cảnh cho động vật hoang dã quay trở lại.

Đó là kết quả của một quá trình dài, là sự trả ơn của rừng dành cho những con người đã không bỏ cuộc trong từng mùa mưa lũ, từng đợt khô hanh đầy thử thách

5. Tổ chức ngày càng vững mạnh

Sau nhiều năm xây dựng và hoàn thiện, năm 2023 đánh dấu một bước chuyển quan trọng khi đơn vị chính thức hoạt động theo tên gọi Ban Quản lý Khu dự trữ thiên nhiên Mường Nhé. Việc kiện toàn theo mô hình mới không chỉ là sự thay đổi về tên gọi, mà là quá trình điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy để phù hợp với yêu cầu quản lý rừng đặc dụng trong giai đoạn hiện nay – khi áp lực về bảo tồn, phục hồi sinh thái và phát triển sinh kế cộng đồng ngày càng lớn.

Từ một đơn vị “vừa làm vừa học” với 4 cán bộ buổi ban đầu, đến 11 cán bộ trong giai đoạn kiện toàn năm 2009, Ban ngày nay đã có 53 cán bộ, viên chức và người lao động. Đây là một sự trưởng thành đáng kể, thể hiện sự lớn mạnh cả về quy mô lẫn chất lượng. Lực lượng trẻ được bổ sung, đội ngũ chuyên môn được đào tạo bài bản hơn, nhiều nghiệp vụ mới được ứng dụng như kiểm kê rừng bằng công nghệ số, theo dõi diễn biến rừng qua ảnh vệ tinh, quản lý dữ liệu GIS…

Trong bối cảnh địa bàn rộng, rừng nhiều, giao thông khó khăn, dân cư phân tán, việc duy trì một bộ máy hoạt động hiệu quả chưa bao giờ là dễ. Nhưng chính trong điều kiện ấy, sự đoàn kết và tinh thần trách nhiệm lại càng là “chất keo” gắn chặt tập thể, giúp mỗi cán bộ đứng vững trước áp lực công việc và thách thức nghề nghiệp.

Đặc biệt, từ năm 2025, Ban thực hiện tự chủ chi thường xuyên một bước tiến mà không phải đơn vị vùng sâu, vùng xa nào cũng đạt được. Tự chủ đồng nghĩa với việc tăng tính chủ động trong sử dụng nguồn lực, linh hoạt hơn trong công tác chuyên môn, và quan trọng hơn là nâng cao năng lực quản trị nội bộ. Đây là minh chứng cho thấy Ban không chỉ mạnh lên về nhân lực và cơ sở vật chất, mà còn trưởng thành về quản lý tài chính, quản trị tổ chức, năng lực điều hành, hướng tới mô hình hoạt động chuyên nghiệp và tự chủ hơn.

Không chỉ đạt tự chủ về tài chính, Ban còn chủ động ứng dụng công nghệ hiện đại, chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ, và tăng cường phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương cũng như cộng đồng dân cư.
Những cải tiến này giúp công tác bảo tồn rừng Mường Nhé trở nên hiệu quả, bài bản và vững chắc hơn, đặc biệt trong bối cảnh khu vực biên giới vốn chịu nhiều áp lực: di cư tự do, tập quán canh tác truyền thống, và điều kiện sinh thái phức tạp. Nhờ sự chủ động và phối hợp toàn diện, từng cánh rừng, từng mạch nước nơi đây được quản lý nghiêm ngặt, vừa bảo tồn đa dạng sinh học, vừa đảm bảo lợi ích lâu dài cho cộng đồng địa phương – minh chứng rõ ràng cho năng lực tự chủ, chuyên nghiệp và phát triển bền vững của Ban.

Sự lớn mạnh của Ban hôm nay vì vậy không phải là sự lớn mạnh ngẫu nhiên, mà là thành quả của một quá trình tích lũy dài, của những thế hệ cán bộ đã gắn bó cả tuổi trẻ với đại ngàn Mường Nhé, góp từng phần công sức để đơn vị trở thành điểm tựa tin cậy trong công tác bảo vệ rừng của tỉnh Điện Biên.

6. Ngày Lâm nghiệp Việt Nam – tri ân những người giữ rừng nơi biên viễn

Ngày 28/11 hằng năm là dịp cả nước hướng về Ngày Lâm nghiệp Việt Nam, tri ân những con người âm thầm gìn giữ màu xanh của Tổ quốc. Ở Mường Nhé, nơi địa hình hiểm trở, khí hậu khắc nghiệt, biên giới giáp Lào và Trung Quốc, những người giữ rừng càng đáng trân trọng gấp bội.

Có người dành hơn nửa cuộc đời bám các trạm rừng, đối diện bão gió, mưa rét, hiểm nguy từ núi rừng; Có người đi tuần tra xuyên đêm, vượt suối, trèo dốc chỉ để kịp ngăn một đám cháy nhỏ trước khi lan rộng; Có người làm việc lặng lẽ ở hậu phương, hỗ trợ hồ sơ, thống kê, báo cáo những công việc tưởng như vô hình nhưng quyết định hiệu quả bảo vệ rừng.

Họ không phải là người của những lời diễn thuyết, mà là những người của thực tế, nơi đôi chân, đôi tay và trái tim gắn bó trực tiếp với từng cánh rừng, từng mạch nước, từng sinh linh đang sinh sống trong rừng. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, khi nắng nóng, mưa trái mùa, lũ lụt và hạn hán xảy ra bất thường, công việc của họ càng nặng nề và rủi ro, nhưng vẫn được thực hiện với trách nhiệm và lòng tận tụy.

7. Khát vọng mới, hướng tới phát triển bền vững và hiện đại

Sau hơn hai thập kỷ xây dựng và trưởng thành, Mường Nhé không chỉ là nơi bảo vệ từng cánh rừng, mà còn trở thành mô hình quản lý tài nguyên thiên nhiên tiên tiến, kết hợp phát triển cộng đồng. Trên nền tảng những kết quả đã đạt được, Ban Quản lý đang tập trung hướng tới các định hướng chiến lược, phản ánh xu thế bảo tồn hiện đại và bền vững:

Ứng dụng công nghệ hiện đại: Sử dụng hệ thống giám sát rừng từ xa, kiểm kê đa dạng sinh học bằng thiết bị số, cảnh báo cháy rừng sớm… giúp công tác quản lý chính xác, kịp thời và chủ động trước các biến động của môi trường. Đây là bước chuyển từ quản lý truyền thống sang mô hình hiện đại, phù hợp với xu hướng toàn cầu hóa trong quản lý rừng.

Phát huy vai trò cộng đồng: Đồng bào các dân tộc vùng đệm trở thành những “bảo vệ rừng tại chỗ”, vừa được gắn quyền lợi từ dịch vụ môi trường rừng, vừa nâng cao nhận thức về bảo tồn. Mô hình này thể hiện xu thế toàn cầu về hội nhập cộng đồng vào bảo tồn thiên nhiên, khi người dân không chỉ là đối tượng quản lý mà là chủ thể thực thi, đồng hành cùng Nhà nước.

Mở rộng phục hồi hệ sinh thái: Các hoạt động khoanh nuôi tái sinh, trồng rừng thay thế, bảo vệ nguồn gen quý hiếm được triển khai bài bản. Đây là chiến lược thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm rủi ro thiên tai, duy trì cân bằng sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học, đồng thời tạo nền tảng lâu dài cho phát triển lâm nghiệp bền vững.

Hướng tới Vườn quốc gia chuẩn mực: Ban đặt mục tiêu xây dựng khu dự trữ trở thành một mô hình bảo tồn tiêu chuẩn quốc gia, vừa bảo vệ rừng, bảo vệ nước hai tài sản quý giá ở vùng biên viễn, vừa kết hợp phát triển sinh kế cho cộng đồng. Đây là khát vọng thể hiện sự kết nối giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển bền vững, đúng xu hướng quản lý rừng hiện đại trên thế giới.

Con đường phía trước còn dài và đầy thách thức, khi biến đổi khí hậu, áp lực khai thác và điều kiện sinh sống ở vùng biên viễn ngày càng khắc nghiệt. Tuy nhiên, ở nơi cực Tây này luôn có những con người sẵn sàng bám rừng như bám đất quê hương, kiên định vượt qua gian khó, hiểm nguy và bất lợi của thiên nhiên.

Những con người ấy xứng đáng được quan tâm, đồng hành và trân trọng, không chỉ trong Ngày Lâm nghiệp Việt Nam, mà ở mọi thời điểm. Bởi giữ rừng ở vùng biên viễn không chỉ là nhiệm vụ quản lý tài nguyên, mà là giữ sự sống, bảo vệ tài nguyên và duy trì bình yên cho cộng đồng, đồng thời thể hiện khát vọng và trách nhiệm của cả xã hội với tương lai bền vững của đất nước.